Żmij (mit. słowiańska) - Smokopodobna istota pojawiająca się w kulturze wszystkich słowiańskich narodów, chociaż
nieprawdą jest że to po prostu inna nazwa Smoków pojawiających się w podaniach wielu krajów, ponieważ Słowianie mieli własną wersje istot ziejących ogniem, którym w tym przypadku towarzyszyła burza i grzmoty.
Niektórzy utożsamiają Żmije z Welesem, bóstwem znanym także jako Trzyjgłówlub Trojan, władcą Nawii lub uważają je za istoty zsyłane przez Peruna walczące ze smokami Welesa. Ponoć był formą materialną, jaką przybierała wyższa od człowieka istota duchowa, lecz sam fakt, że nie było jednego Żmija, a cały gatunek uświadamia, że to był prędzej typ demona, a niżeli bogiem. Ostatecznie uznaje się go za mitycznego stwora.
Wyobrażano je sobie, jako uskrzydlony wąż lub inne gadzie stworzenie o innej posturze w porównaniu do smoczych odpowiedników, zazwyczaj z kilkoma szyjami i głowami.
Dosyć wiele wiadomo na jego temat.
Najwięcej wspominają o nim źródła południowo-słowiańskie i słowiańsko-wschodnie. Różnica miedzy nimi i smokami była taka, że Żmije byli z reguły przychylni ludziom, a ci drudzy byli stworzeniami negatywnymi, próbującymi pochłonąć, zjeść Słońce, chociaż nie tylko np. Smok Wawelski terroryzował królestwo króla Kraka i żądał ludzkiej ofiary.
Mity[]
Nawia i Wyraj[]
Przed chrystianizacją Żmije, prawdopodobnie zamieszkiwały bajeczny Wyraj, krainę do której przylatywały ptaki w czasie, gdy na ziemi panowała Marzanna i z której przychodzi wiosna (według Słowian Połabskich - Żywia) albo w Nawii, możliwe że pogański odpowiednik chrześcijańskiego piekła (Jednak to mało prawdopodobne, nie przedstawia się ją jako ognisty lub w jakikolwiek sposób nieprzyjazny teren, a łąka gdzie Weles prowadzi duszę Słowian)
Po przyjęciu chrztu zmieniono idę jednego Wyraju na dwa. Do pierwszego leciały ptaki, z niego przychodziła wiosna, a drugi był żmijowy (najpewniej Nawia). Chrześcijaństwo tak naprawdę uznawało Wyraj za niebosa, a Nawie za miejsce, gdzie się pokutuje.
Żaden śmiertelnik nie odważyłby się przekroczyć granicy Nawii, ponieważ strzegł ją nie kto inny, jak Żmij. Nie wiadomo czy ten mit został zapożyczony przez Słowian bałkańskich z mitologi greckiej, gdzie na straży Hadesu stał Cerber czy to zwykły przypadek, że wspomniani są strażnicy świata zmarłych.
Żmij, a człowiek[]
Lecącego Żmija widziano w ognistych elementów niebie (asteroidach i meteorytach), co pokazuje że ludność kojarzyła go sobie z ogniem, niszczycielską mocą, lecz mimo to był na obszarze całej Słowiańszczyzny uznawany za postać przychylną człowiekowi, jak wspomniano na wstępie.
Był przede wszystkim naturalnym wrogiem okrutnych smoków powietrznych, a według Bułgarów - zaprzysiężonymi wrogami Lamii. Dodatkowo opiekował się wodami i strzegł, aby zasiewy poszły bez komplikacji i rosły prawidłowo.
Na Bałkanach jednak związek mitycznych gadów i ludzi był jeszcze większy. Weles (Trzygłów, Trojan), który był naturalnie Żmijem mógł przybrać formę człowieka, ożenić się z ludzką kobietą i spłodzić potomstwo, które stawało się nad zwyczaj silne i walczyło ze złymi istotami (Odpowiedniki greckich herosów). Dodatkowo mieli możliwość metamorfozy w Żmija.
Żmij, jako bóstwo i demon[]
W Polskiej wsi Rossoszycy czczono tylko jednego Żmija, jako boga. Miał on być patronem sądów i bóstwem sprawiedliwości, a także jednocześnie władał wężami, karał podobno przestępców. Nawet kierowano w jego stronę inwokacje. Jednak ten kult nigdzie indziej nie był spotykany.
Z terenów Łużyckich pochodzi podania o trzech demonicznych żmijach, nawiązującymi do ogólnosłowiańskiego Kłobuka: Mlecznym, Pieniężnym i Żytnim. Pierwszy okradał sąsiadów swego pana z mleka, drugi kradł pieniądze, podczas gdy trzeci zabierał ze sobą żyto. Cała trójka zwracała swoje łupy swemu właścicielowi.
Ten mit także nie był spotykany nigdzie indziej.
Ciekawostki[]
- Ze związku ludzkiej kobiety i Żmija (Welesa) rodziły się tylko chłopcy. Nigdy dziewczyny.
- Mimo swej pozytywnej natury, u Słowian wschodnich istniały podania o złym Żmiju Gorynycza (z ros. Змей Горыныч), którego pokonał Dobrynia Nikiticz.
- Do dziś zachowały się nazwy miejscowości, które nawiązują do podań o Żmijach np. Żmigród i Nowy Żmigród.
- Jego postać znajduje się w herbie Nowego Żmigrodu i w godle Piastów mazowieckich z linii czerskiej.
- Po chrystianizacji nie zniknął on z życia Słowian. Legenda pochodząca z Zgorzelca opowiada o Żmiju pieniężnym, który strzegł skrzynkę z pieniędzmi stojącą na schodach kościoła św. Piotra.
- Istnieje baśń Hansa Andersena pod tytułem ,,Krzesiwo" opowiadająca o trzech psach strzegących trzech pieniężnych skarbów. Trzy psy mogą odpowiadać trzem Żmiją z Łużyc powiększającymi majątek gospodarzy, a fakt o strzeżenia skarbów może się odnosić do legendy z Zgorzelca.